Portret van een onbekend multicultureel eiland

Vinod Busjeet,
Silent Winds, Dry Seas (Mauritius 2021)
Roman, 288 pp.

Niet in het Nederlands vertaald

Ik vermoed dat er maar heel weinig lezers ooit op Mauritius zijn geweest en dat de meesten waarschijnlijk niet eens precies weten waar het ligt. Daarom eerst maar wat achtergrond. Mauritius is een eilandje in de Indische Oceaan, dat overal ver vandaan ligt, maar uiteindelijk nog het dichtst bij zuidelijk Afrika, om precies te zijn Madagascar. Eerst de Fransen en later de Engelsen hadden er lucratieve suikerplantages, die aanvankelijk bewerkt werden door slaven ontvoerd uit Afrika en na 1833, toen de slavernij werd afgeschaft, door straatarme contractarbeiders uit India. Vishnu Bhushan, de verteller van dit boek, is net als de schrijver een afstammeling van zulke contractarbeiders, die in het midden van de negentiende eeuw naar het eiland kwamen. De werkomstandigheden waren beroerd, maar waarschijnlijk was het leven in India nog beroerder, want na afloop van het contract bleven ze. Later kwamen er ook nog vrij veel Chinezen naar het eiland, waarmee de bevolkingssamenstelling verrassend veel op die van Suriname lijkt. 

Heel veel contact tussen de bevolkingsgroepen was er niet. De witte mensen van Franse en Engelse komaf kwamen alleen maar in aanraking met de gekleurde Mauritianen als arbeiders en bediendes. Vishnu is dan ook stomverbaasd als hij later in Engeland en de VS gaat studeren en daar witte taxichauffeurs en serveersters ziet. Zijn vader heeft zich inmiddels opgewerkt tot schoolmeester en werkt op een zwarte school, met als gevolg dat Vishnu als Hindoe deels opgroeit in een zwarte wijk – wat gevaarlijk is als er op een gegeven moment rellen uitbreken tussen de twee bevolkingsgroepen.  

Geen reguliere roman

Tot zover de achtergrond van dit mooie boek. En dan is het nu tijd om aan verwachtingsmanagement te doen, zoals dat heet. Want hoewel ik het boek met veel plezier en interesse heb gelezen en het in de VS erg goed is ontvangen, denk ik dat de gemiddelde lezer het mogelijk nogal saai zal vinden, vooral als die gemiddelde lezer een reguliere roman verwacht, want dat is Silent Winds, Dry Seas niet.  

Busjeet (geboren op Mauritius in 1949) was aanvankelijk van plan om zijn memoires te schrijven, maar stelde dat gaandeweg bij naar een roman, omdat hij daarmee meer vrijheid had. Het boek leest dus als een soort hybride: er is absoluut geen plot, de chronologie is grotendeels non-lineair en de prozahoofdstukken worden hier en daar afgewisseld met gedichten. Het gaat over de jeugd en volwassenwording van hoofdpersoon Vishnu, maar ook over zijn kleurrijke, ruziemakende Hindoe-familie en het is daarnaast net zozeer een portret van multicultureel Mauritius in de jaren vijftig en zestig, vlak vóór de onafhankelijkheid. 

Familie, politiek en bordeelbezoek

We lezen dus over familievetes, over politiek gehakketak (bijvoorbeeld over twee vissersbroers die elkaar naar het leven staan, omdat de ene vóór en de andere tegen onafhankelijkheid is), maar ook over het stiekeme bordeelbezoek van Vishnu, omdat dat voor een jongen uit een traditionele Hindoefamilie de enige manier is om seksuele ervaring vóór het huwelijk op te doen.  

De diverse buren en familieleden worden vaak met een paar streken trefzeker gezet en met name de naaste familie wordt geschilderd met alle interne tegenstellingen van levensechte mensen. De vader van Vishnu is een autocraat die zijn vrouw onderdrukt, maar hij beweegt later ook hemel en aarde om voor zijn zoon een studiebeurs voor Europa te krijgen, wat een schier hopeloze taak is, omdat die dankzij corruptie en nepotisme naar de rijkere families worden toegeschoven. Erg vermakelijk is het moment waarop de moeder van Vishnu eindelijk in opstand komt tegen haar autoritaire man en dat nog wel tijdens een familieconclaaf waar getracht wordt een langlopend conflict te beslechten! Een paar oude ooms mompelen wat, waarna Vishnu"s moeder ineens ontploft

Uncles Parsad and Lokhun muttered about clan unity, and how it had helped the Bhushans progress from coolies living like slaves on the sugar estate to being small independent planters. No one was paying attention. My mother’s voice exploded: “You domineering man. You want to control everyone, just as you’ve controlled me all these years.” There was a collective gasp among the women. This was the first time I had heard Mama raise her voice with my father. Uncles Neeraj and Surya looked at each other, stupefied. 

Verholen racisme in de VS

In het laatste hoofdstuk, dat in de VS speelt en dat misschien wel het interessantst is, omdat Vishnu daar gedwongen wordt met andere ogen naar zichzelf en zijn eiland te kijken, krijgt hij te maken met verholen racisme. In het voetbalstadion wordt hij aangesproken door een witte Amerikaan. 

“Where are you from? India or Pakistan?” he said.
“Neither. I’m from Mauritius.”
“Mo…Mori…Where is that?”
“It’s an island in the Indian Ocean.”
“So it’s part of India.”
“No, it is off the coast of South Africa, twenty-five hundred miles from Cape Town.”
“Africa,” he said and paused for a moment. He gulped down some beer. “What kind of government do you have there? Tribal government?”
His questions disconcerted me. What do they teach about Africa in schools? I asked myself. I remained calm and replied, “It’s a Parliamentary democracy, based on the British system. You have a president, we have a prime minister.”
The man took a bewildered swig. He squinted his eyes, strained to formulate a question, failed, and took his seat. 

Om even later terug te komen met de vraag “Who civilized your people?” Waar gebeurd, helaas. 

Een ingetogen mozaïek

Het boek bestaat uit heel veel losse steentjes, die samen een fraai mozaïek opleveren. Dat mozaïek is misschien minder bont dan je zou verwachten. Busjeet is een lyrische en evocatieve verteller, maar hij is ook een subtiele, ingetogen schrijver, die elke vorm van sensatiezucht of opwinding vermijdt. Daardoor zullen liefhebbers van plotgedreven van romans waarschijnlijk vinden dat dit boek maar wat voortkabbelt. Zelf heb ik er erg van genoten, maar ik denk niet het voor iedereen is. 

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.