Gewetensvragen

Hjalmar Söderberg,
Doctor Glas (Zweden 1905)
Roman, 143 pp.
Engelse vertaling door Paul Britten Austin
Nederlandse titel: Dokter Glas


Toen dit boek ruim een eeuw geleden uit kwam in Zweden, schijnt het een schandaal veroorzaakt te hebben, waar ik me wel iets bij kan voorstellen. Het is het dagboek van Tyko Gabriel Glas, een huisarts van in de dertig in Stockholm, die worstelt met vragen over abortus, euthanasie, overspel en moord. Dr. Glas lijkt op het eerste gezicht een man van principes. Op de wanhopige verzoeken van vrouwen om een abortus gaat hij nooit in. Maar dr. Glas' morele kompas verandert van richting als de mooie jonge Helga Gregorius zich op een dag op zijn spreekuur aandient. Ook zij is wanhopig, maar om een hele andere reden. Ze walgt van de gedwongen seks met haar man, een veel oudere en onaantrekkelijke dominee, heeft een minnaar en vraagt dr. Glas om haar man wijs te maken dat zij om medische redenen voortaan apart moeten slapen. Dr. Glas, die ds. Gregorius een uiterst weerzinwekkende man vindt, gaat op het verzoek in - en gaat zelfs verder. Zie daar het verhaal in een notendop.
Maar dat is bij lange na niet alles. Dr. Glas is een gekweld man. Als huisarts is hij succesvol, maar verder is hij bang dat hij de boot gemist heeft. Hij heeft lang geleden het begin van een bijna-romance meegemaakt tijdens een midzomernacht, maar daar is het bij gebleven. In zijn dagboek schrijft hij wanhopig:

We want to be loved; failing that, admired; failing that, feared; failing that, hated and despised. At all costs we want to stir up some sort of feeling in others. Our souls abhors a vacuum. At all costs it longs for contact. (p. 61)

 Zijn wanhoop heeft hem cynisch en ontgoocheld gemaakt, over zowel de liefde als het leven:

For youth the moon is a promise of all those tremendous things which await it, for older people a memento that the promise was never kept, a reminder of all that broke and went to pieces . . . 
And what is moonshine?
Secondhand sunshine. Diluted, counterfeit. (p. 80)

Voor één keer wil hij iets bijzonders in zijn leven doen, wat dan ook, hoe dan ook. Zoals hij een goede vriend vertelt :

I want to act. Life is action. When I see something that makes me indignant, I want to intervene. (p. 85)

Waar hij op zint, daar krijgt de lezer al vrij vroeg een vermoeden van. In zijn dagboek schrijft hij dreigend richting ds. Gregorius:

Beware, your life is in my hands. And before you want to want to go there I both can and will send you to paradise! You don't know me. My conscience bears not the least resemblance to yours. I am my own judge. I belong to a species of human being you do not even suspect exists! (p. 31)

Verderop op in het boek komen fascinerende discussies voor over moraliteit en recht, die vooral fascinerend zijn omdat ze zo modern aan doen. Waarschijnlijk was dat mede de reden dat het boek destijds een schandaal teweeg bracht. Maar de moderniteit van dit boek is niet de enige reden waarom het zo bijzonder goed is. Het bevat in mijn editie slechts 143 pagina's, die niet alleen prachtig zijn geschreven, maar die ook boordevol voer voor overpeinzing staan. Gemiddeld om de 10 bladzijden heb ik wel een passage gemarkeerd die ik zou willen citeren, zoveel heeft het te melden en zo mooi is het geschreven.

Ik ben blij dat Doctor Glas in 2002 weer in Engelse vertaling is uitgebracht en dat er in 2004 ook een nieuwe Nederlandse vertaling is verschenen van de hand van Bertie van der Meij. Niemand heeft nu nog een excuus om deze schitterende en indrukwekkende klassieker niet te lezen.