zondag 6 juni 2010

Gewetensvragen

Hjalmar Söderberg,
Doctor Glas (Zweden 1905)
Roman, 143 pp.
Engelse vertaling door Paul Britten Austin
Nederlandse titel: Dokter Glas


Toen dit boek ruim een eeuw geleden uit kwam in Zweden, schijnt het een schandaal veroorzaakt te hebben, waar ik me wel iets bij kan voorstellen. Het is het dagboek van Tyko Gabriel Glas, een huisarts van in de dertig in Stockholm, die worstelt met vragen over abortus, euthanasie, overspel en moord. Dr. Glas lijkt op het eerste gezicht een man van principes. Op de wanhopige verzoeken van vrouwen om een abortus gaat hij nooit in. Maar dr. Glas' morele kompas verandert van richting als de mooie jonge Helga Gregorius zich op een dag op zijn spreekuur aandient. Ook zij is wanhopig, maar om een hele andere reden. Ze walgt van de gedwongen seks met haar man, een veel oudere en onaantrekkelijke dominee, heeft een minnaar en vraagt dr. Glas om haar man wijs te maken dat zij om medische redenen voortaan apart moeten slapen. Dr. Glas, die ds. Gregorius een uiterst weerzinwekkende man vindt, gaat op het verzoek in - en gaat zelfs verder. Zie daar het verhaal in een notendop.
Maar dat is bij lange na niet alles. Dr. Glas is een gekweld man. Als huisarts is hij succesvol, maar verder is hij bang dat hij de boot gemist heeft. Hij heeft lang geleden het begin van een bijna-romance meegemaakt tijdens een midzomernacht, maar daar is het bij gebleven. In zijn dagboek schrijft hij wanhopig:
We want to be loved; failing that, admired; failing that, feared; failing that, hated and despised. At all costs we want to stir up some sort of feeling in others. Our souls abhors a vacuum. At all costs it longs for contact. (p. 61)
 Zijn wanhoop heeft hem cynisch en ontgoocheld gemaakt, over zowel de liefde als het leven:
For youth the moon is a promise of all those tremendous things which await it, for older people a memento that the promise was never kept, a reminder of all that broke and went to pieces . . . 
And what is moonshine?
Secondhand sunshine. Diluted, counterfeit. (p. 80)
Voor één keer wil hij iets bijzonders in zijn leven doen, wat dan ook, hoe dan ook. Zoals hij een goede vriend vertelt :
I want to act. Life is action. When I see something that makes me indignant, I want to intervene. (p. 85)
Waar hij op zint, daar krijgt de lezer al vrij vroeg een vermoeden van. In zijn dagboek schrijft hij dreigend richting ds. Gregorius:
Beware, your life is in my hands. And before you want to want to go there I both can and will send you to paradise! You don't know me. My conscience bears not the least resemblance to yours. I am my own judge. I belong to a species of human being you do not even suspect exists! (p. 31)
Verderop op in het boek komen fascinerende discussies voor over moraliteit en recht, die vooral fascinerend zijn omdat ze zo modern aan doen. Waarschijnlijk was dat mede de reden dat het boek destijds een schandaal teweeg bracht. Maar de moderniteit van dit boek is niet de enige reden waarom het zo bijzonder goed is. Het bevat in mijn editie slechts 143 pagina's, die niet alleen prachtig zijn geschreven, maar die ook boordevol voer voor overpeinzing staan. Gemiddeld om de 10 bladzijden heb ik wel een passage gemarkeerd die ik zou willen citeren, zoveel heeft het te melden en zo mooi is het geschreven.

Ik ben blij dat Doctor Glas in 2002 weer in Engelse vertaling is uitgebracht en dat er in 2004 ook een nieuwe Nederlandse vertaling is verschenen van de hand van Bertie van der Meij. Niemand heeft nu nog een excuus om deze schitterende en indrukwekkende klassieker niet te lezen.

12 opmerkingen:

  1. Ik heb het meteen besteld Anna en zodra het binnen is begin ik eraan. Dat moet wel na het lezen van je enthousiaste recensie!

    Eerst nog even de nieuw Jonathan Coe uitlezen.
    :-D Gr.Loes

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Heel goed! En als ik je een tip mag geven: lees het boek vooral langzaam. Dit is een korte roman die het waard is om uitgebreid bij stil te staan.
    Veel plezier met Jonathan Coe. Ik ben je nog steeds zeer dankbaar dat je me destijds The Rotter's Club hebt aangeraden en ik verheug me op zijn nieuwste boek.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Klinkt wel veelbelovend. Zit zelf in een boek waar ik (nog) geen vrienden mee ben (De Welwillenden van Littell). Goeie recensies maar ik kom er niet doorheen. Nog maar 700 pagina's, gaat even duren ben ik bang :)

    groet,

    Koen

    BeantwoordenVerwijderen
  4. De welwillenden leek mij ook behoorlijk ondoorkoombaar, vandaar dat ik er maar niet aan ben begonnen, alhoewel het een tijdje geleden werkelijk overal werd besproken. Ik wacht in ieder geval met belangstelling je bespreking af (ooit...)

    BeantwoordenVerwijderen
  5. I may not understand Dutch, but I can certainly understand an image of five stars. Glad you enjoyed it. It's a fantastic novel.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. You know, Stewart, it was actually your review that made me buy this book a little over two years ago. So thank you for the recommendation, because you're right: it is a fantastic novel.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Anna, I have read that you have studied English and aren't much interested in Dutch Literature, but I've noticed you also tend to read "Third Language" classics in English translation.
    I'm curious about this, because I recently had a discussion about  different translation patterns in various countries.
    I have heard that in the Netherlands bookshops offer more books in English than in Dutch, the average Dutch person can freely read the originals, and therefore translations from English are pretty much limited to best-sellers.
    Is this true?
    Regarding other literatures, is the range of translations available in English greater than in Dutch, the price lower, or do you feel the quality of translations is generally superior?

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Marco, to answer your last question first: yes, the price of English translations is definitely lower, the quality is usually (but not always) superior and the range available in English seems greater - although I am not entirely sure about that. English translations are definitely a lot cheaper: one volume of Proust's A la recherche du temps perdu in Dutch costs almost as much the whole set in English. You do get a beautiful hardcover for that price, but I am perfectly happy with a paperback.

    As for the amount of English read in the original language in the Netherlands: it's predominantly the people with a university degree who routinely read English books in the original. Most other readers make do with a translation. You get a decent choice of books in English in university towns, but bookshops in the rest of the country usually carry very few books in English if any. And then they are 99% beststellers.
    We do however read a lot more books from across our borders than for instance American readers, even if we do read them in translation. Our bookshops have a much more cosmopolitan feel than American bookshops. I am not sure about the UK, because I have not been there for ages, but I don't think they sell that many books from outside the Anglophone world either.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Thanks. It seems the information I was given was uncorrect - though it must be said that the guy with whom I spoke had indeed sojourned in a university town.
    Here in Italy we tend to think that the Nordic countries in general, and the Netherlands in particular, are almost bilingual with regards to English.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. In that case, you're welcome. Glad to have been of some service.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. "De welwillenden" vorig jaar gelezen. Hoewel wat beschreven wordt dikwijls weerzinwekkend en walgelijk is vond ik het toch een goed boek. Het blijkt historisch ook allemaal te kloppen en vult zodanig je kennis over die oneindig trieste periode van onze recente geschiedenis aan. In dezelde periode las ik ook twee verwante romans die minstens even goed waren. "Leven en lot" van Vasili Grossman en "Kaputt" van Curzio Malaparte. Alle drie aanraders.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Hartelijk dank voor de aanvullingen, Gust. Ik wil al een tijdje iets van Vasili Grossman lezen, dus dit boek gaat als eerste op mijn verlanglijstje. Curzio Malaparte ken ik niet, maar ik ga hem nu eens opzoeken op het web.

    BeantwoordenVerwijderen