Het raadsel van de Indiase diamant

Wilkie Collins,
The Moonstone (GB 1868)
Roman, 526 pp.
ISBN 9780140265767, Penguin
Nederlandse titel De maansteen.
Herlezing



Niemand minder dan T.S. Eliot noemde dit ooit de beste Engelse detectiveroman, dus ik bevind mij in uitstekend gezelschap. Ik las het boek inmiddels voor de tweede keer en het was weer volop genieten. Het verhaal draait om de raadselachtige verdwijning van een roemruchte Indiase diamant uit de kamer van een rijke jongedame, en om het oplossen van het mysterie met behulp van een rechercheur van Scotland Yard, maar The Moonstone is veel meer dan een uitstekend opgebouwde speurdersroman. Het zijn de personages die het verhaal om de beurt vertellen die het boek zoveel sjeu geven. Collins heeft er een soort aaneenschakeling van getuigenverklaringen van gemaakt (hoewel er geen rechtbank aan te pas komt, voor het geval een haastige lezer nu denkt dat dit een courtroom drama is). De butler, de godsdienstfanate, de nuchtere jurist, de verslaafde dokter, allemaal vertellen ze dat stukje van de puzzel dat ze zelf hebben meegemaakt, maar geen van allen weet hoe het werkelijk zit en de meesten worden op komische wijze verblind door hun eigen vooroordelen en zitten er helemaal naast. De lezer weet niet veel meer, maar ziet wel geamuseerd hoe de vertellers zichzelf en hun blinde vlekken blootgeven.

Het eerste stuk, waarin met de nodige charmante uitweidingen wordt verteld hoe de diamant in het bezit komt van Rachel Verinder en op mysterieuze wijze bijna meteen weer verdwijnt, wordt verteld door Gabriel Betteredge, mijn favoriete personage. Gabriel Betteredge, rustiek en conservatief maar met een hart van goud,  is de oude butler van Lady Verinder, die geen groter genot kent dan met een pijp Robinson Crusoe lezen. Zoals anderen de bijbel openslaan om te kijken wat ze in een moeilijke situatie moet doen, zo pakt Betteredge Robinson Crusoe erbij en verdomd, elke keer slaat hij de bladzij wel open op een toepasselijk citaat. Voor hem niet "What would Jesus do?", maar "What would Robinson Crusoe do". Hij gelooft heilig in Robinson en het is geen wonder dat Miss Drusilla Clack, de volgende verteller, hem afkeurend "a heathen old man" noemt.

Miss Clack is een kwezel in het kwadraat, een soort Victoriaanse spammer, die overal stichtelijke tractaatjes achterlaat en schijnheiligheid bijna tot een kunst heeft verheven. Ze is de enige die te zwaar is aangezet om echt geloofwaardig te zijn als personage, maar ze is ook (uiteraard geheel onbedoeld) erg komisch in de manier waarop ze haar kant van het verhaal vertelt. Bovendien is ze belangrijk voor haar visie op Godfrey Ablewhite, de knappe blonde held van alle liefdadigheidsdames die Rachel het hof maakt.

De plattelandsarts Ezra Jennings is één van de meest indrukwekkende creaties in dit boek. Hij is ernstig ziek en verslaafd aan de opium om de pijn te onderdrukken, in een tijd dat je dat gewoon bij de drogist kon krijgen, een gegeven dat een belangrijke rol speelt in het verhaal. Het schijnt dat Collins in het portret van Jennings mede uit zijn eigen ervaringen putte en waarschijnlijk is het daarom zo sterk.

En natuurlijk is er een verrukkelijke rechercheur, de aimabele Sergeant Cuff van Scotland Yard, die uitkijkt naar zijn pensioen omdat hij zich dan eindelijk aan zijn grote passie kan wijden, het kweken van bijzondere rozen. Vrijwel iedereen onderschat Sergeant Cuff aanvankelijk, maar uiteindelijk blijkt hij wel degelijk een superspeurder te zijn - hij is niet voor niets gemodelleerd naar de destijds zeer beroemde rechercheur Mr Wicher, die zo'n grote rol speelt in het boek van Kate Summerscale.

Het mysterie wordt opgelost, maar eindigt iets anders dan de lezer zich misschien had voorgesteld, doch op een wijze die deze lezer juist zeer bevredigend vond. Wat mij ook beviel is dat in The Moonstone, net als bij de andere boeken van Collins die ik las (The Woman in White en Armadale), een belangrijke rol is weggelegd voor een sterke, intelligente vrouw. Rachel Verinder is geen Victoriaans doetje, maar een jonge vrouw met grote standvastigheid en vastberadenheid. En zo zijn we weer rond: The Moonstone lees je niet alleen voor de knap uitgesponnen plot, maar ook voor de mooi neergezette personages en de interactie tussen hen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!