Vrouw wordt ingeruild

Hilary Mantel,
Bring Up the Bodies (GB 2012)
Roman, 432 pp.
Nederlandse titel: Het boek Henry



Ik weet niet wat het is met de historische romans van Hilary Mantel. Ooit las ik haar roman over de Franse revolutie, A Place of Greater Safety, die ik aan de ene kant bewonderenswaardig vond, maar waar ik aan de andere kant met grote moeite doorheen ploegde. Uitgelezen omdat het goed was maar niet bepaald met volle teugen van genoten. Wolf Hall, de roman over Thomas Cromwell die aan deze voorafgaat, las ik alleen maar omdat ik hem cadeau kreeg mét een warme aanbeveling erbij. Aanvankelijk ging het lezen daarvan ook tamelijk moeizaam, totdat er zomaar ineens een klik ontstond met het boek en ik hier een enthousiaste bespreking schreef.

Van Bring Up the Bodies had ik verwacht net zoveel te genieten als van Wolf Hall, maar op de een of andere manier bleef de echte klik grotendeels uit. Terwijl dit boek veel toegankelijker is dan Wolf Hall: minder personages, minder terug-in-de-tijd scènes, minder beschrijvingen, een veel gecomprimeerder handeling. Ik kan ook niet aanwijzen wat er mis is met het boek en ben na diep nadenken tot de slotsom gekomen, dat er helemaal niks mis is met het boek, maar dat het aan mij zelf ligt: ik heb er te lang over gedaan, kreeg halverwege de griep, en heb steeds maar kleine stukjes achterelkaar gelezen met te grote tussenpauzes. Bij geschiedenisboeken werkt dat prima, en bij Proust ook, maar bij de meeste romans niet. En bij deze zeker niet. Dat dit boek van mij dus vier sterren krijgt en niet viereneenhalf zoals Wolf Hall is dus mijn schuld en niet die van het boek, dat door andere liefhebbers net zo hoog gewaardeerd wordt als zijn voorganger.

Lang uitgesteld dus, de bespreking van dit boek. Overwogen om er gewoon maar helemaal niks over te zeggen en van te vinden, maar dat is een beetje laf. Dus daar gaan we. Ging Wolf Hall over de opkomst van Anne Boleyn, dit boek gaat over haar onvermijdelijke ondergang, als ze de wanhopige Henry VIII nog steeds niet van een mannelijke troonsopvolger kan voorzien. Thomas Cromwell, machtigste man aan het hof, zoon van een dronken smid, opgeklommen uit het niets, bereidt de weg voor om van haar af te komen en Jane Seymour, een gezeglijke grijze muis en het tegenovergestelde van de flamboyante en eigenzinnige Anne, ongezien naar voren te schuiven.

Maar koninklijke huwelijken draaiden om veel meer dan alleen de huwelijkspartners. Het ging om macht en in dit geval gaat het de macht van de familie van de vrouwen in kwestie. De kliek rond Anne, met aan het hoofd de formidabele Duke of Norfolk, zal zich niet zonder slag of stoot aan de kant laten schuiven. Maar zij hebben een vergissing gemaakt. Ze hebben Cromwell openlijk als uitschot behandeld en dat zal hen nu duur komen te staan:

Ever since he, Cromwell, came up in Henry’s service, he has been mollifying these men, flattering them, cajoling them, seeking always an easy way of working, a compromise; but sometimes, when for an hour they block him from access to his king, they can’t keep the grins from their faces. I have probably, he thinks, gone as far as I can to accommodate them. Now they must accommodate me, or be removed.

De tijd van de feodale oude garde is voorbij, die van self made men als Cromwell is aanstaande. De (net zo oude) familie van Jane Seymour begrijpt dat veel beter en zorgt er op sluwe wijze voor dat ze Cromwell aan hun kant krijgen. Is de 27-jarige Jane toch nog ergens goed voor: ‘For until now Jane’s never been any use to us.’ ‘True,’ Edward says. ‘Jane is as much use as a blancmange. Now let her earn her keep.'

In Bring Up the Bodies zien we hoe Thomas Cromwell 's konings vuile werk aan het hof doet en naar het toppunt van zijn macht stijgt. Niet dat de lezer bij het volgen van zijn slimme machinaties veel sympathie voor zijn slachtoffers zal hebben. Anne wordt afgeschilderd als een arrogant nest, en haar familie bestaat uit even hooghartige, hebberige lui die leven van intriges. Daar steekt de ondanks alles humane en zelfs idealistische Cromwell helemaal niet zo beroerd bij af.

De stijl van Mantel is net zo onopgesmukt en ondeftig als Cromwell zelf, met regelmatig verrassend scherp geobserveerde passages, zoals deze, die ronduit briljant is: Troubled men both, he thinks, Wriothesley and Riche, and alike in some ways, sidling around the peripheries of their own souls, tapping at the walls: oh, what is that hollow sound?

Een groot deel van het hof bestaat uit dit soort holle lieden. Het huis van Cromwell zelf, dat altijd vol is met warmte, kinderen, jongeren en goed eten, vormt daarmee een bewust contrast. Daarmee komen we ook weer bij de complexe persoonlijkheid van onze hoofdpersoon, waar we nooit helemaal de vinger achter krijgen. Hij geniet van het gekonkel waar hij deel van uit maakt, maar niet om het gekonkel zelf, maar omdat het nodig is voor de stabiliteit van de monarchie en het land (en omdat hij er heel rijk door is geworden). Hij brengt berekenend en koelbloedig Anne's hoofd onder de hakbijl, terwijl hij stiekem wel vermoedt, dat de beschuldigingen van overspel en incest waarvoor ze ter dood wordt veroordeeld, flinterdun zijn. Maar ja, had ze zich maar zelf terug moeten terugtrekken toen ze de kans kreeg en niet tot het laatste moment voor verwend nest spelen. Het landsbelang gaat voor; de tijden zijn complex en precair. Bovendien:

What is the nature of the border between truth and lies? It is permeable and blurred because it is planted thick with rumour, confabulation, misunderstandings and twisted tales. Truth can break the gates down, truth can howl in the street; unless truth is pleasing, personable and easy to like, she is condemned to stay whimpering at the back door.

En zo heb ik al schrijvend en nadenkend de waardering voor dit boek, dat ik alweer vier weken geleden uitlas, verrassend genoeg met een halve ster opgekrikt! Stond er eerst een drieëneenhalfje boven deze bespreking, zojuist heb ik die bijgesteld naar vier. Daaruit blijkt maar weer dat Bring Up the Bodies, hoewel beslist niet moeilijk leesbaar, kennelijk een boek is dat reflectie en aandacht verdient om het op waarde te schatten. Als je bereid bent om daarin te investeren, is ook dit - net als zijn voorganger - een echte aanrader.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.