zondag 25 januari 2015

Vrouw wordt ingeruild

Hilary Mantel,
Bring Up the Bodies (GB 2012)
Roman, 432 pp.
Nederlandse titel: Het boek Henry



Ik weet niet wat het is met de historische romans van Hilary Mantel. Ooit las ik haar roman over de Franse revolutie, A Place of Greater Safety, die ik aan de ene kant bewonderenswaardig vond, maar waar ik aan de andere kant met grote moeite doorheen ploegde. Uitgelezen omdat het goed was maar niet bepaald met volle teugen van genoten. Wolf Hall, de roman over Thomas Cromwell die aan deze voorafgaat, las ik alleen maar omdat ik hem cadeau kreeg mét een warme aanbeveling erbij. Aanvankelijk ging het lezen daarvan ook tamelijk moeizaam, totdat er zomaar ineens een klik ontstond met het boek en ik hier een enthousiaste bespreking schreef.

Van Bring Up the Bodies had ik verwacht net zoveel te genieten als van Wolf Hall, maar op de een of andere manier bleef de echte klik grotendeels uit. Terwijl dit boek veel toegankelijker is dan Wolf Hall: minder personages, minder terug-in-de-tijd scènes, minder beschrijvingen, een veel gecomprimeerder handeling. Ik kan ook niet aanwijzen wat er mis is met het boek en ben na diep nadenken tot de slotsom gekomen, dat er helemaal niks mis is met het boek, maar dat het aan mij zelf ligt: ik heb er te lang over gedaan, kreeg halverwege de griep, en heb steeds maar kleine stukjes achterelkaar gelezen met te grote tussenpauzes. Bij geschiedenisboeken werkt dat prima, en bij Proust ook, maar bij de meeste romans niet. En bij deze zeker niet. Dat dit boek van mij dus vier sterren krijgt en niet viereneenhalf zoals Wolf Hall is dus mijn schuld en niet die van het boek, dat door andere liefhebbers net zo hoog gewaardeerd wordt als zijn voorganger.

Lang uitgesteld dus, de bespreking van dit boek. Overwogen om er gewoon maar helemaal niks over te zeggen en van te vinden, maar dat is een beetje laf. Dus daar gaan we. Ging Wolf Hall over de opkomst van Anne Boleyn, dit boek gaat over haar onvermijdelijke ondergang, als ze de wanhopige Henry VIII nog steeds niet van een mannelijke troonsopvolger kan voorzien. Thomas Cromwell, machtigste man aan het hof, zoon van een dronken smid, opgeklommen uit het niets, bereidt de weg voor om van haar af te komen en Jane Seymour, een gezeglijke grijze muis en het tegenovergestelde van de flamboyante en eigenzinnige Anne, ongezien naar voren te schuiven.

Maar koninklijke huwelijken draaiden om veel meer dan alleen de huwelijkspartners. Het ging om macht en in dit geval gaat het de macht van de familie van de vrouwen in kwestie. De kliek rond Anne, met aan het hoofd de formidabele Duke of Norfolk, zal zich niet zonder slag of stoot aan de kant laten schuiven. Maar zij hebben een vergissing gemaakt. Ze hebben Cromwell openlijk als uitschot behandeld en dat zal hen nu duur komen te staan:
Ever since he, Cromwell, came up in Henry’s service, he has been mollifying these men, flattering them, cajoling them, seeking always an easy way of working, a compromise; but sometimes, when for an hour they block him from access to his king, they can’t keep the grins from their faces. I have probably, he thinks, gone as far as I can to accommodate them. Now they must accommodate me, or be removed.
De tijd van de feodale oude garde is voorbij, die van self made men als Cromwell is aanstaande. De (net zo oude) familie van Jane Seymour begrijpt dat veel beter en zorgt er op sluwe wijze voor dat ze Cromwell aan hun kant krijgen. Is de 27-jarige Jane toch nog ergens goed voor: ‘For until now Jane’s never been any use to us.’ ‘True,’ Edward says. ‘Jane is as much use as a blancmange. Now let her earn her keep.'

In Bring Up the Bodies zien we hoe Thomas Cromwell 's konings vuile werk aan het hof doet en naar het toppunt van zijn macht stijgt. Niet dat de lezer bij het volgen van zijn slimme machinaties veel sympathie voor zijn slachtoffers zal hebben. Anne wordt afgeschilderd als een arrogant nest, en haar familie bestaat uit even hooghartige, hebberige lui die leven van intriges. Daar steekt de ondanks alles humane en zelfs idealistische Cromwell helemaal niet zo beroerd bij af.

De stijl van Mantel is net zo onopgesmukt en ondeftig als Cromwell zelf, met regelmatig verrassend scherp geobserveerde passages, zoals deze, die ronduit briljant is: Troubled men both, he thinks, Wriothesley and Riche, and alike in some ways, sidling around the peripheries of their own souls, tapping at the walls: oh, what is that hollow sound?

Een groot deel van het hof bestaat uit dit soort holle lieden. Het huis van Cromwell zelf, dat altijd vol is met warmte, kinderen, jongeren en goed eten, vormt daarmee een bewust contrast. Daarmee komen we ook weer bij de complexe persoonlijkheid van onze hoofdpersoon, waar we nooit helemaal de vinger achter krijgen. Hij geniet van het gekonkel waar hij deel van uit maakt, maar niet om het gekonkel zelf, maar omdat het nodig is voor de stabiliteit van de monarchie en het land (en omdat hij er heel rijk door is geworden). Hij brengt berekenend en koelbloedig Anne's hoofd onder de hakbijl, terwijl hij stiekem wel vermoedt, dat de beschuldigingen van overspel en incest waarvoor ze ter dood wordt veroordeeld, flinterdun zijn. Maar ja, had ze zich maar zelf terug moeten terugtrekken toen ze de kans kreeg en niet tot het laatste moment voor verwend nest spelen. Het landsbelang gaat voor; de tijden zijn complex en precair. Bovendien:
What is the nature of the border between truth and lies? It is permeable and blurred because it is planted thick with rumour, confabulation, misunderstandings and twisted tales. Truth can break the gates down, truth can howl in the street; unless truth is pleasing, personable and easy to like, she is condemned to stay whimpering at the back door.
En zo heb ik al schrijvend en nadenkend de waardering voor dit boek, dat ik alweer vier weken geleden uitlas, verrassend genoeg met een halve ster opgekrikt! Stond er eerst een drieëneenhalfje boven deze bespreking, zojuist heb ik die bijgesteld naar vier. Daaruit blijkt maar weer dat Bring Up the Bodies, hoewel beslist niet moeilijk leesbaar, kennelijk een boek is dat reflectie en aandacht verdient om het op waarde te schatten. Als je bereid bent om daarin te investeren, is ook dit - net als zijn voorganger - een echte aanrader.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

16 opmerkingen:

  1. Twijfel, twijfel, twijfel of ik wel aan Hilary Mantels Tudorboeken zou beginnen. Wolf Hall staat al 5 jaar in mijn boekenkast, maar 1) ik heb het niet zo voor het tijdperk van Hendrik VIII en zijn companen; 2) het is zo'n vreselijk dik boek; 3) ik sta altijd een beetje huiverig tegenover prijsbeesten die de hemel worden ingeprezen en 4) ik begon ooit aan haar trilogie over de Franse revolutie en dat werd niets. Anderzijds zijn daar 1) jouw lovende kritieken van beide boeken en van nog een paar mensen aan wiens goede smaak ik niet twijfel en 2) de ervaring dat boeken waar ik met de grootste reserve aan begon, achteraf steengoed bleken zoals The Luminaries dat ik onlangs las (mede door jouw recensie, waarvoor dank trouwens). Misschien begin ik er toch wel eens aan en pas ik gewoon de Nancy Pearl-regel toe.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Die trilogie over de Franse revolutie sloeg bij mij dus ook niet aan, maar deze boeken tot mijn eigen verbazing wel. Als je Wolf Hall gaat lezen, houd er dan rekening mee dat je er aan begint als je er echt tijd en aandacht voor hebt en dat het even kan duren (méér dan 50 pp.) voordat het boek echt tot leven komt.
      De Tudors waren trouwens ook niet echt mijn kopje thee, dacht ik altijd, maar daar denk ik dankzij deze boeken nu anders over. Heb je trouwens heel toevallig het eerste deel van de verfilming op BBC2 gezien afgelopen woensdag? Het is niet hetzelfde als het boek, maar geeft wel goed de geest weer (ook al ziet de hoofdrolspeler er heel anders uit dan de echte Thomas Cromwell, die een dikke vlezige kop met varkensoogjes had).

      Verwijderen
    2. Als er één iets is wat het lezen van boeken me heeft geleerd, is om toch open te staan voor boeken die ik normaliter nooit zou lezen. Dat blijken vaak de mooiste (misschien net omdat ik er geen hoge verwachtingen van heb). Ik heb zonet de eerste twee bladzijden van Wolf Hall gelezen en ik moet zeggen, het bevalt me wel. Ik heb pas op donderdag ontdekt dat de BBC-serie op woensdag is gestart, maar ik denk dat ik toch eerst het boek ga proberen. En zo dikt mijn leeslijstje toch weer aan...
      P.S. Ik vermoed dat de Thomas Cromwell van de televisie er een stuk beter zal uitzien dan de "echte" met zijn varkensoogjes ?:-)

      Verwijderen
    3. Ja, zoals gewoonlijk zien de acteurs er allemaal beter uit dan de historische personen die ze spelen. Anne Boleyn is ineens een schoonheid geworden, terwijl ze dat echt niet was, niet volgens de portretten en niet volgens haar tijdgenoten.

      Verwijderen
    4. Heb je dit al gelezen over de tv-serie?
      http://www.theguardian.com/artanddesign/jonathanjonesblog/2015/jan/29/wolf-hall-wrong-thomas-more-was-funny-feminist

      Verwijderen
    5. Nee, dat had ik nog niet gelezen, maar nu wel. Eerlijk gezegd vind ik het een behoorlijk onnozel stuk (de ketterbrander More was echt geen heilige, en dat-ie eigenlijk feminist was is helemaal bezopen), maar wel erg leuk voor de discussie. Over het algemeen vind ik de reacties intelligenter.
      Bijvoorbeeld: "If an art critic doesn't understand that a portrait says more about how someone wants to appear then how they really are then there is really no hope for him."
      En deze is ook erg vermakelijk: "This belongs on the Telegraph, it's so desperate to be controversial. Unfortunately it's entirely built on sand. It's criticising a fictional portrayal of a historical character on the flimsiest of evidence, most of it generated by More himself. A quite staggeringly pointless and poorly argued article. Like I said, Telegraph-like. Except that on the Telegraph it would have been "5 things Hilary Mantel doesn't want you to know about St Thomas More.""
      Kortom: bedankt voor de link!

      Verwijderen
  2. Ik heb Wolf Hall gelezen en moest er ook in komen. Uiteindelijk vond ik het best een mooi boek, maar het was niet zo geschreven dat ik meteen naar de winkel ren voor de andere Mantel-boeken...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. De boeken van Mantel zijn inderdaad een beetje een uitdaging. Ik ga echter wel door naar deel 3 (dat nog moet verschijnen), denk ik.

      Verwijderen
  3. Ik ben ooit in Wolf Hall begonnen, maar heb dit niet uitgelezen, niet alleen vanwege de schrijfstijl, maar vooral omdat ik een enorme hekel heb aan Cromwell :-)
    Mooi wel om te lezen in je bespreking hoe je waardering voor een boek soms toe kan nemen naarmate het bezinkt. (of af kan nemen, dat kan natuurlijk ook?)

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ah, maar het aardige van deze boeken vond ik nu juist dat Cromwell als heel menselijk werd neergezet. Het scheelt natuurlijk dat ik van te voren geen beeld van hem had en dus ook geen oordeel.

      Verwijderen
  4. Herkenbaar, dat het niet werkt als je te veel verbrokkeld leest. Nu heb ik zowiezo moeite met Mrs. Mantel maar ook bij andere boeken doet zich dit bij mij voor, vooral als er meerdere verhaallijnen in zitten of veel personages. Zoals je weet lees ik meestal meer boeken tegelijk, maar soms gaat dat het lezen in de weg zitten. Ik had dat onlangs bij het tweede deel van Een lied van ijs en vuur van Martin. Dat is op zich niet een moeilijk te lezen boek maar door alle verhaallijnen, personages en intriges moet je er toch op concentreren om er goed in te komen. Het verhaal zuigt je er pas in als je dat ook laat gebeuren, dus toen ik dat door had heb ik al mijn andere leeswerk even aan de kant gedaan. En toen was het wel weer een heerlijk leesavontuur.
    Met Mantel weet ik het zo net nog niet. Die staat voorlopig op een reservelijst (voor als ik echt niks meer te lezen heb, haha).

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik lees ook altijd meerdere boeken tegelijk (over het algemeen een non-fictie boek, een literair werk en iets makkelijks voor 's avonds in bed) en meestal werkt dat prima, maar ik moet er toch meer rekening mee houden dat sommige boeken zich daar niet zo goed voor lenen. Het is zonde als je daardoor niet optimaal van een boek geniet.
      Mantel is inderdaad niet voor iedereen (waar dat precies aan ligt, weet ik ook niet), maar als je op de een of andere manier toch echt in haar boeken komt, zijn ze wel erg goed, vind ik.

      Verwijderen
  5. Een zucht van opluchting .. ik ben niet alleen. Op aanraden van mijn enthousiaste schoonzus de impulsaankoop 'Wolf Hall' gedaan, maar tanden op stuk gebeten - door stortvloed aan personages en tijdssprongen niet het geschikte nachtkastjesleesvoer (15 pagina's per keer). Misschien ga ik er ooit nog eens goed voor zitten.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee Guy, nachtkastjesleesvoer (mooie term, trouwens!) is deze serie inderdaad niet. In de toekomst misschien toch eens echt goed voor gaan zitten als de juiste gelegenheid zich voor doet en dan hopelijk: genieten. Bij mij heeft het ook even geduurd.

      Verwijderen
  6. Grappig: ik heb Wolf Hall naar de logeerkamer verbannen, teveel geschiedenis voor mij. Bring up The Bodies vond ik daarentegen briljant. Cromwell die in Wolf Hall iemand uit de geschiedenis was, kwam helemaal tot leven. Ik heb ervan genoten.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Liliane, er zijn meer mensen die dezelfde ervaring hadden als jij en die Bring Up the Bodies veel toegankelijker vonden dan Wolf Hall. Als je de Engelse geschiedenis redelijk kent, zou je waarschijnlijk ook best met deel 2 kunnen beginnen en deel 1 overslaan.

      Verwijderen