zaterdag 21 november 2009

Wat hersens ter grootte van een walnoot kunnen

Irene M. Pepperberg, Alex & Me: How a Scientist and a Parrot Uncovered a Hidden Wordl of Animal Intelligence - and Formed a Deep Bond in the Process (VS 2008)
Memoires, cognitieve psychologie, 226 pp.
Niet in het Nederlands verschenen


Toen Alex onverwacht en veel te vroeg overleed werd daar onmiddellijk aandacht aan besteed door CNN, The New York Times, Time Magazine en nog veel meer nationale media in de Amerikaanse pers. Want Alex was een ster. Alex was ook een papegaai - eentje die beroemd was geworden omdat hij tot ieders verbazing veel meer kon dan slechts napraten, maar feilloos kleuren, vormen, en materialen kon benoemen en zelfs tot zes kon tellen.

Dit is het persoonlijke verhaal van de onderzoekster die meer dan 30 jaar met Alex werkte, altijd had geprobeerd om wetenschappelijke distantie en objectiviteit in haar relatie met hem te bewaren, maar na zijn dood eventjes volledig van de kaart was. Alex was eigenlijk niet meer dan een willekeurig gekozen grijze papegaai uit de dierenwinkel. Zijn soort papegaaien (African Greys) staat bekend om de vaardigheid om Engelse woorden te reproduceren, maar verder was er niks bijzonders aan Alex. Wel aan Irene Pepperberg. Zij was gepromoveerd in de scheikunde, maar realiseerde zich plotseling, toen ze toevallig een televisieprogramma zag over wetenschappers die met apen, dolfijnen en vogels probeerden te communiceren, dat dit (dierencommunicatie) het onderwerp was waarin ze verder wilde gaan. Als enigst kind waren parkieten een tijd lang haar enige kameraadjes geweest en Pepperberg besloot om haar wetenschappelijke carrière een volledig andere kant op te sturen en zich op de communicatie met vogels te storten.

Ze begon, net als Sue Savage-Rumbaugh met chimpanzee Kanzi, in een ongunstige tijd, in de jaren zeventig. De wetenschap wilde niks van dierenintelligentie weten: dieren imiteerden slechts zonder te weten wat ze deden en taal was het absolute monopolie van de mens. De beperkte hersenen van dieren hadden niet de cognitieve vermogens om woorden te begrijpen en zeker de inferieure minihersentjes van vogels niet. Maar al gauw werd duidelijk dat Alex veel meer begreep dan iedereen dacht. Hij kon niet alleen het woord voor 'papier' herkennen (iets waar hij met veel plezier op kauwde), maar begon het ook spontaan te reproduceren om aan te geven dat hij een lekker stukje papier wilde. En als je Alex vroeg 'welke kleur?' en een groen blokje aanwees, zei hij keurig 'groen' en als je vervolgens het rode driehoekje aanwees, reageerde Alex met 'rood'.

Net als bij mensapen moesten ook bij vogels de ideeën over wat ze wel en niet konden flink bijgesteld worden. Niet dat dieren ook maar iets van grammatica snappen of zomaar een eind weg kunnen praten, maar hun vermogen om begrippen te onderscheiden en ze te correct gebruiken bleek veel groter dan iederen, zelfs Irene Pepperberg, had gedacht. Voor vogels is dat misschien zelfs nog wel minder voor de hand liggend dan voor mensapen. Met bonobo's, chimpansees en gorillas delen wij een hele recente voorouder (5 tot 7 miljoen jaar geleden waarschijnlijk) en 98 tot 99% van ons DNA, zodat het niet verwonderlijk is dat ook onze hersenen grote overeenkomsten vertonen. Tussen ons en vogels staat een evolutionaire kloof van jaar of 280 miljoen, want zolang is het geleden dat vogels zich van de dinoauriërs afscheidden.

Ik vind het eindeloos fascinerend als onderzoekers als Sue Savage-Rumbaugh en Irene Pepperberg mij een kijkje aanbieden in de geest en de persoonlijkheid van de dieren waarmee wij deze wereld delen, zelfs al is het nog zo'n klein en vluchtig kijkje. Het zou ons ook moeten leren om wat bescheidener te zijn over onze eigen plaats in die wereld en andere voelende en denkende (!) wezens ook ruimte te gunnen. Of, zoals Pepperberg in haar afsluitende hoofdtuk stelt:
I am not saying that animals are miniature humans with somewhat lower-octane mental powers, although when Alex strutted around the lab and gave orders to all and sundry, he gave the appearance of being a feathery Napoleon. Yet animals are far more than the mindless automations that mainstream science held them to be for so long. Alex taught us how little we know about animal minds and how more there is to discover. This insight has profound implications, philosophically, sociologically, and practically. It affects our view of the species Homo sapiens and its place in nature. (p. 214-5)
Tot slot een filmpje uit een tv-programma met Alex en Irene dat op Amerikaanse televisie werd vertoond naar aanleiding van Alex's overlijden.

1 opmerking: