Huishoudens van vroeger

Lucy Worsley,
If Walls Could Talk: An Intimate History of the Home (GB 2011)
Geschiedenis, 325 pp.
Niet vertaald


Ik heb een zwak voor het soort historische feitjes dat je nooit te horen krijgt bij geschiedenisles. Zoals: dat dames tot de negentiende eeuw geen onderbroeken droegen. Veel te onhandig met al die wijde en volumineuze rokken; hurken boven een po was veel gemakkelijker dan een onderbroek naar beneden doen. Of: dat er van 1550 tot 1750 amper in bad gegaan werd, vanwege de opvatting dat je via het badwater alleen maar enge ziektes opdeed. Of dat het gaslicht in de negentiende eeuw er mede verantwoordelijk voor was dat vrouwen zo vaak flauw vielen: het maakte de lucht binnenshuis zuurstofarm.

Een tijdje geleden keek ik daarom met veel plezier naar een hartstikke leuke BBC-serie over het (Britse) dagelijkse leven door de eeuwen heen, belicht aan de hand van de steeds veranderende rol van slaapkamer, badkamer, huiskamer en keuken. Het begon in de middeleeuwen, toen de meeste huizen uit één multifunctioneel vertrek bestonden en privacy een volkomen onbekend begrip was, en eindigde in de moderne hightech keuken. Tot mijn vreugde ontdekte ik dit voorjaar via Theetante dat de presentator van de serie een boek bij de serie had geschreven. Gauw aan laten rukken dus en onlangs uitgelezen. Wat je in dit boek weliswaar mist, zijn de experimenten die Lucy Worsley op tv uitvoerde (daar deed ze bijvoorbeeld de was op zijn zestiende-eeuws , en poetste ze haar tanden een week lang met een twijgje), maar wat je er voor terug krijgt is véél meer informatie dan in de serie en dankzij de altijd onderhoudende manier waarop Worsley die weet te brengen is dat alleen maar een hele grote bonus.

De middeleeuwers gingen graag in bad (bron)

Ze geeft niet zo zeer uiteenzettingen over spulletjes of architectonische aspecten, maar veeleer over het dagelijks leven zelf, niet slechts van de hogere klassen (die in de documenten nu eenmaal zwaar oververtegenwoordigd zijn), maar ook - waar dat mogelijk is - van bedienend personeel en boeren en dagloners. Ze heeft zelfs informatie over het gebruik van maandverband en wc-papier opgeduikeld, iets waar we stiekem allemaal nieuwsgierig naar zijn en dat verwerkt is in het hoofdstuk over de badkamer.

Het hoofdstuk over de slaapkamer gaat niet alleen over bedden, maar ook over het seksleven van de Britten van weleer en over hoe ze met geslachtsziektes omgingen. Je kon in de zestiende eeuw beter geen syfilis krijgen, want in die tijd dacht men nog de ziekte te kunnen genezen met kwik, een middel dat minstens zo erg was als de kwaal. Mogelijk was kwikvergiftiging een snellere en daarom iets minder afschuwelijke dood dan de lange lijdensweg die syfilis veroorzaakte, maar een aanlokkelijke dood is het niet.

In het hoofdstuk over de keuken komen we er achter dat de Britten aanvankelijk niks van de vork moesten hebben. In de zeventiende eeuw was dat maar een rare nieuwerwetsigheid uit Italië en dus hoogst verdacht. Vóór 1600 waren rauwe groenten bij de betere klassen net zo verdacht, maar dan om gezondheidsredenen. Alles werd zo ongeveer tot snot gekookt, niet alleen om eventueel ongedierte uit te roeien, maar ook omdat men anders voor indigestie en winderigheid vreesde.

Typisch Victoriaanse zitkamer (bron)

Speciale zitkamers zijn een relatief nieuwe uitvinding. Vroeger waren alle kamers zitkamers, maar in de loop van de achttiende eeuw werd dat anders en kwam er een kamer die speciaal ingericht werd voor bezoek en die dus werd voorzien van zoveel mogelijk pronkstukken - iets waar de Victorianen weergaloos mee doorsloegen. Middle class zitkamers uit die tijd puilen uit van de meubels en de lampen en de prentjes en de kleedjes en de vaasjes. Wie het kon betalen had zelfs een hele serie gespecialiseerde zitkamers: een parlour, een morning room, een billiard room, een smoking room en wie het nog breder had, liet zelfs een front parlour inrichten en een back parlour, enzovoort. Allemaal bedoeld om zoveel mogelijk indruk te maken op het bezoek en allemaal even formeel. Ik kan me uit mijn jeugd nog wel huizen herinneren waar de familie zelf rond de keukentafel woonde en de zitkamer (waar het altijd koud was) alleen bij officiële gelegenheden zoals verjaardagen werd opengegooid, want anders had het mooie bankstel te veel te lijden. Inmiddels is de cirkel rond en is de zitkamer met open keuken weer veel meer de informele multifunctionele ruimte die het ook in de middeleeuwen was.

Worsley is enthousiast over haar onderwerp, en dat enthousiasme is aanstekelijk. If Walls Could Talk heeft daardoor een frisheid die je lang niet altijd bij geschiedenisboeken tegenkomt, ook niet bij geschiedenisboeken voor het grote publiek. Het geeft je een idee hoe het gevoeld moet hebben om bediende te zijn in een Victoriaanse keuken of om in de middeleeuwen in bad te gaan. Geschiedenis wordt een heel klein beetje tastbaar, en terwijl ik ook een grote bewondering heb voor het soort boek dat belangwekkende ontwikkelingen belicht, heb ik hier vooral heel erg van genoten.


PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!