Wie was Theodora?

Stella Duffy,
Theodora: Empress, Actress, Whore (GB 2010)
Roman, 320 pp.
Niet in het Nederlands vertaald

Wat is dit nou voor een rare titel: "Theodora: keizerin, actrice, hoer"? Wie is in hemelsnaam Theodora? En waar slaat dat keizerin op? Is dit een of ander fantasy-verhaal? Ik kan me voorstellen dat de meeste mensen zo reageren bij het zien van de titel van deze roman. Theodora is niet een naam die nu nog bij het grote publiek bekend is. Maar ze was wel degelijk keizerin en ze was in haar jeugd inderdaad actrice en prostituee. Ze was - om precies te zijn - de gemalin van de zesde-eeuwse keizer Justinianus, die vanuit Constantinopel over het Oostromeinse Rijk heerste. Justinianus is vooral voor juristen een goede bekende. Hij liet het Romeinse civiele recht van zijn tijd op schrift stellen en systematiseren, een actie waar wij ons huidige Burgerlijk Wetboek aan te danken hebben. En Theodora was zijn indrukwekkende, machtige en invloedrijke echtgenote. Een tijdgenoot, Procopius, heeft over Justinianus en Theodora een niet voor officiële uitgave bestemd boekje geschreven (tegenwoordig bekend als De geheime geschiedenis) waarin zij wordt neergezet als een op macht en seks belust sekreet. Het is echter zeer de vraag of Procopius wel neutraal was en we weten dus niet met hoeveel korrels zout we zijn visie op haar moeten nemen. Stella Duffy is in ieder geval heel wat sympathieker en geeft in deze historische roman een onderhoudend en interessant beeld van het leven van deze bijzondere vrouw, van haar vroege jeugd tot  haar huwelijk met Justinianus.

Een showbiz-kind
Theodora was de dochter van een berenhouder, die optrad in de Hippodrome (het openlucht theater van Constantinopel) en die door zijn eigen beer gedood werd. Zijn weduwe bleef achter met drie hele jonge dochtertjes, en hoewel ze voor hen ongetwijfeld een hele andere toekomst voorzien werd, zat er niks anders op dan de showbiz voort te zetten. Er moest brood op de plank komen. Theodora trad dus al op hele jonge leeftijd op in een soort variétéshow, waar ze met haar zusters zong, danste en acteerde. Als een meisje in dit wereldje twaalf jaar was, kwam er nog een verplicht nummer bij: prostitutie. Duffy heeft dit allemaal niet hoeven verzinnen, want dit was de historische werkelijkheid. Wat ook de historische werkelijkheid was, was dat er in de wet stond dat een vrouw die eenmaal actrice was geweest, nooit kon trouwen, want volgens de kerk kon alleen een vrouw zonder zonde trouwen.

Loeder of redster?
Hoe heeft ze het dan klaar gespeeld om niet alleen te trouwen, maar nota bene met de keizer zelf? Dat vertelt dit verhaal. Dat Theodora ambitieus en indrukwekkend en vasthoudend was, blijkt wel uit haar levensloop. Ambitieuze, indrukwekkende en vasthoudende vrouwen hebben nooit een goede pers gehad en waren gegarandeerd ook in het vroegchristelijke Constantinopel geen algemeen aanvaard rolmodel, dus het portret dat Procopius van haar schildert in ongetwijfeld (in ieder geval deels) ingegeven door de heersende streng patriarchale opvattingen. Nou kan het best zijn dat Theodora inderdaad een loeder was. Waarschijnlijk moest je wel een beetje een loeder zijn om in deze wereld hogerop te komen, maar Theodora moet ook bijzondere kwaliteiten hebben gehad. Bovendien heeft ze zich in haar latere leven met hart en ziel ingezet om meisjes zoals zij te redden van een uitzichtloos leven in het theater en dus in de prostitutie. Ook dat is een historisch feit.

Gelovig Christen
Zoals ik al zei, heeft Duffy de bekende feiten over haar als uitgangpunt genomen (en dat zijn er nog redelijk wat), en heeft die ingevuld met haar eigen visie op Theodora. Duffy is niet echt van de stijlbloempjes, maar ze heeft er wel een goed verhaal van gemaakt. Ze heeft Theodora ook niet echt feministischer hoeven maken dan ze was (want ze was dat voor haar tijd sowieso al), een valkuil waar moderne schrijvers van historische fictie nogal eens invallen. Ze laat haar wel in Egypte een soort bekering van onverschillige Christen naar serieus gelovige Christen meemaken en ook dat komt geloofwaardig over, gezien de boeken die ik over die tijd heb gelezen - met name de fantastisch geschreven boeken van historicus Peter Brown, die ook Duffy in haar bibliografie noemt (zie hier en hier).

Springlevend
Ik kan iedereen die geïnteresseerd is in deze ontzettend fascinerende periode, maar geen zin heeft in echte geschiedenisboeken, deze roman van harte aanbevelen. Duffy heeft de laat-klassieke wereld, die zich al in de overgangsfase naar de middeleeuwen bevond, op een soort vanzelfsprekende wijze tot leven gebracht. Ja, die wereld was heel anders, dat blijkt uit van alles, en toch voelt ze in dit boek dichtbij en springlevend.


PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.