'Marie ai num, si sui de France'

Lauren Groff,

Matrix (VS 2021)

Roman, 272 pp.

In het Nederlands verkrijgbaar onder dezelfde titel

In de late twaalfde eeuw was er een mysterieuze dichteres waarvan we de naam niet kennen, maar die zelf ergens zegt dat ze Marie heet en dat ze uit Frankrijk komt: "Marie ai num, si sui de France". De dichteres staat daarom nu bekend als Marie de France. Ze schreef in het Frans, maar beheerste ook het Engels en het Latijn uitstekend en was dus van aristocratische afkomst (anders kende ze geen Latijn). Ze verkeerde bovendien in hofkringen, waarschijnlijk die van koning Henrik II van Engeland. De geleerden hebben zich natuurlijk uitgebreid het hoofd gebroken over wie deze Marie in werkelijkheid was, maar zijn nooit tot een definitieve conclusie gekomen. Een van de meest genoemde kandidaten is ene Mary, abdis van het klooster van Shaftesbury, die de onwettige dochter van Godfried Plantagenet, graaf van Anjou, was. Deze Godfried was ook de vader van de eerder gemelde koning Hendrik II van Engeland en Mary was dus diens halfzuster. Hendrik II was getrouwd met de fascinerende en roemruchte Eleanora van Aquitanië, waarvan ik ooit deze biografie las, wat vervolgens betekent dat Mary haar half-schoonzuster was. Verder is over Mary van Shaftesbury nauwelijks iets bekend.

 

Te groot en te lelijk
Het fijne aan dit soort schimmigheid voor een romanschrijver is dat je veel ruimte hebt om zelf aan het invullen te gaan. En dat is precies wat Lauren Groff heeft gedaan. Ze heeft een fictief leven van Mary of Shaftesbury / Marie de France geschreven, dat klopt met de historische werkelijkheid van die tijd (voor zover ik kan nagaan), maar waarin ze zich ook lekker veel vrijheden heeft veroorloofd. Daarmee is haar Marie een zeer memorabele hoofdpersoon geworden, waarover ik graag heb gelezen. Marie is te groot en te lelijk om fatsoenlijk uit te huwelijken en wordt daarom door Eleanor naar de abdij van Shaftesbury verbannen, waar ze tot abdis wordt gebombardeerd. Marie haat het klooster. Ze is niet vroom genoeg en houdt meer van jagen en paardrijden, maar het blijkt al vrij gauw dat ze over  flink wat doortastendheid en organisatietalent beschikt. Marie haalt het noodlijdende klooster uit het slop en maakt er ondanks zichzelf een bloeiend instituut van, waar ze veel van gaat houden.

Bescherming en afscherming
Groff heeft er volgens mij niet naar gestreefd om een traditionele historische roman te schrijven. Ze doet bijvoorbeeld met haar vlotte, informele taalgebruik geen enkele poging om ‘middeleeuws ‘ te klinken (wat dat ook moge zijn). Ze is vooral geïnteresseerd in hoeverre het voor vrouwen als Mary mogelijk was om in de hypermannelijke wereld waarin ze leefden toch een zekere macht en autonomie te hebben. Mary realiseert zich dat dat alleen mogelijk is als je jezelf beschermt en afschermt. Ze ziet hoe de door haar bewonderde Eleanor dat doet en besluit om datzelfde principe toe te passen voor haar nonnen. "She will build around herself walls of wealth and friends and good clear reputation, she will make her frail sisters safe within. Marie will mold herself in the queen’s form, she thinks."
Maar op een gegeven moment begrijpt ze ook dat een sterk netwerk van machtige relaties niet voldoende is, waarna ze een ongebruikelijke stap neemt en iets unieks bouwt.

Een inzicht
Groff laat met deze visie op Marie zien dat het middeleeuwse kloosterleven voor vrouwen helemaal geen verbanning of gevangenschap hoefde in te houden, maar dat het onder de goede omstandigheden juist veel meer vrijheid en kansen bood dan het leven daarbuiten, zelfs voor een dynamische, levenslustige vrouw als Marie.

Er is in dit verband een hele mooie passage, vrij in het begin van de roman, die daar al op zinspeelt, maar die voor mij pas zijn volle betekenis kreeg, toen ik het boek uit had en voor deze bespreking mijn onderstrepingen nog eens langs liep. Marie is als jonge vrouw een paardrijdend, jagend buitenmens en ziet niet waarom je je, om door God gehoord te worden, moet opsluiten in een muffe kapel. Totdat ze een belangrijk inzicht verwerft:

It is because this prayer is enclosed within the chapel, she sees, not despite the enclosure, that it becomes potent enough to be heard. Perhaps the song of a bird in a chamber is more precious than the wild bird’s because the chamber itself makes it so. Perhaps the free air that gives the wild bird its better song in fact limits the reach of its prayer. So small, this understanding. So remarkably tiny. Still, it might be enough to live for.

Matrix is een hele mooie, hele bijzondere roman, die me nog lang bij zal blijven.

S Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.