Godenschemering

A.S. Byatt,
Ragnarok: The End of the Gods (GB 2011)
Roman, 240 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


Een evacueetje op het Engelse platteland. Ze is met haar moeder de Duitse bombardementen op Londen ontvlucht, terwijl haar vader ergens ver weg tegen de vijand vecht en  waarschijnlijk nooit meer terug komt uit een oorlog die misschien wel nooit meer eindigt. Op haar nieuwe adres raakt ze (net als A.S. Byatt zelf als kind) gefascineerd door een boek over de noordse goden en Ragnarök, de Scandinavische mythe over het einde van de wereld. Een passend onderwerp in tijden van wereldoorlog en het is vast niet voor niets dat Byatt haar hertelling tegen deze achtergrond plaatst.

Scandinavische mythologie is niet van het sprookjesachtige soort. De mythe van Ragnarök gaat over het begin en einde van de wereld, over onverklaarbaar geweld, over vreemde en angstaanjagende wezens, over oerkrachten waar de mens niet tegenop kan en over goden die niet almachtig zijn. Er is geen duidelijke morele les zoals bij sprookjes, maar als je je er aan overgeeft, zijn het krachtige, fascinerende verhalen die nog steeds iets te zeggen hebben over de wereld waarin wij leven.

Aanvankelijk wist ik niet goed wat ik aan moest met dit boek. Dat eigenaardige scheppingsverhaal met lange opsommingen en beschrijvingen van alle levensvormen, een levensboom, een slang om de aarde...

Na een tijdje kreeg ik het vermoeden dat het verhaal, gezien het kader waarin Byatt het gezet had, ook gelezen kon worden als een allegorische verwijzing naar de oorlog. De destructieve wolf leek een symbool voor Hitler te zijn, en daarmee werd het verhaal meteen wat minder onbegrijpelijk. Maar gaandeweg kreeg ik door, mede dankzij de reacties van het lezende meisje, dat dit een ander soort verhaal was, niet eentje dat je met al te precieze symbolen moest analyseren.

Het meisje vergelijkt de Scandinavische mythes met de verhalen die ze op school over Jezus krijgt te horen en die haar zoet en onwaarschijnlijk voorkomen, vooral omdat ze zo jong is dat ze nooit iets anders dan oorlog heeft gekend. De noordse mythes raken haar en haar angsten veel meer, en bovendien zijn de verhalen spannend, vooral die rond de al te nieuwsgierige, chaosminnende Loki en die rond de mooie jonge god Baldur, die naar de hel gelokt wordt, waarna zijn moeder er alles aan doet om hem daar weer uit te krijgen. Byatt is zo'n geweldige verteller, dat ik na een aarzelend en aftastend begin het boek in één ruk heb uitgelezen.

Ragnarok gaat over oerkrachten die ontketend worden en waar zelfs de goden niet tegenop kunnen. De wereld eindigt uiteindelijk in de chaos waaruit ze is voortgekomen, en het waarom daarvan is niet te bevatten. De Scandinavische mythes geven geen verklaring voor een wereld die onverklaarbaar is. Het meisje 'gelooft' niet in de goden die er in voor komen, zoals anderen in Jezus geloven, maar ze leeft wel in de verhalen. Ze spreken tot haar op een manier dat Jezus dat niet doet.

Helemaal boodschapsloos is dit boek niet. Zoals Byatt in de epiloog zegt (die je ook heel goed van te voren kunt lezen, als proloog):

...there is a sense in which the Norse Gods are peculiarly human in a different way. They are human because they are limited and stupid. They are greedy and enjoy fighting and playing games. They are cruel and enjoy hunting and jokes. They know Ragnarök is coming but are incapable of imagining any way to fend it off, or change the story. They know how to die gallantly but not how to make a better world.

En daarmee lijkt het einde van de wereld voor ons mensen onontkoombaar - dankzij onze eigen kortzichtige, destructieve menselijke aard. Maar het boek zelf eindigt op een hoopvolle noot. De oorlog is voorbij en voor het evacueetje is er een wondermooie verrassing.

Dit is één van de delen in de Canongate Myths Series en wat mij betreft één van de sterkste. Andere delen in die serie (hier besproken):

• Margaret Atwood, The Penelopiad (Canada 2005)  
• Jeanette Winterson, Weight (GB 2005)
• Ali Smith, Girl Meets Boy (GB, 2007)
• Michel Faber, The Fire Gospel (GB 2008)
• Philip Pullman, The Good Man Jesus and the Scoundrel Christ (GB 2010)

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!