Sex & drugs & rock 'n roll

David Mitchell,

Utopia Avenue (GB 2020)

Roman, 608 pp.

vanaf september 2020 in het Nederlands verkrijgbaar onder dezelfde titel

Utopia Avenue was ergens aan het eind van de zestiger jaren een bekende Engelse band, met meerdere hits, een aantal goed ontvangen LP's en succesvolle optredens in Amerika. Hun muziek was een geheel eigen mengeling van rock, folk, jazz en psychedelica, net zoals de romans van David Mitchell een  eigenzinnige mix van allerlei literaire genres zijn. De vier leden, drie mannen en een vrouw, kwamen op dezelfde feestjes als David Bowie, Brian Jones, Janis Joplin, Leonard Cohen, en de gitarist liep tot zijn vreugde zelfs John Lennon een keer tegen het lijf.

‘You’re you, aren’t you?’ asks Jasper [de gitarist].

‘I think so,’ says John Lennon.

‘I’ve been looking for you since I got here.’

‘Congratulations. I’m looking for …’He needs a prompt.

‘Looking for what, John?’

‘Something I lost,’ says the Beatle.

‘What have you lost, John?’

‘My fuckin’ mind, pal.’

Nooit van deze beroemde Utopia Avenue gehoord? Dat kan wel kloppen, want de band is volledig aan het fantasievolle brein van David Mitchell ontsproten, maar het zou me niks verbazen als er nog eens groep komt die zich "Utopia Avenue" noemt, want er is tenslotte ook al een bekende podcaster, Bat Segundo, die zich naar een personage uit een roman van Mitchell heeft genoemd. En zoals we inmiddels gewend zijn van deze schrijver lopen niet alleen fantasie en werkelijkheid door elkaar heen, maar duiken ook personages uit eerdere romans van hem voortdurend op in dit werk, soms maar heel even, maar soms ook in een wat promintentere rol. Zo maakt tegen het eind een zekere Dr. Marinus zijn opwachting, iemand die de liefhebbers nog van zowel The Thousand Autumns of Jacob de Zoet als The Bone Clocks zullen kennen. Er komt een LP van het Cloud Atlas Sextet langs en zelfs een Mongoolse geest, die heel belangrijk blijkt te zijn. En, hé, dat is opvallend: de gitarist van Utopia Avenue heet Jasper de Zoet. Toeval? Nee, natuurlijk niet.

De dingen des levens

Jasper de Zoet is de raadselachtige gitaarvirtuoos, Elf (Elizabeth Francis) Holloway is de veelzijdig toetsenist en zangeres met de betoverende folk-stem, Dean Moss, de Cockney basgitarist is het stuk van de groep en Pete 'Griff' Griffin de nuchter drummer die het bluesy jazz-sausje levert. Ze beginnen in 1967 en we volgen ze van klunzige optredens in pubs naar een groot Amerikaans popfestival in California. We zien de bandleden en hun Canadese manager worstelen met de dingen des levens (een alcoholistische vader, bijvoorbeeld, een familielid dat verongelukt, een baby die dood in zijn wiegje ligt, een seksuele geaardheid waarvoor je destijds nog veroordeeld kon worden, het niet serieus genomen worden door de buitenwereld als vrouwelijk bandlid), maar ook - na verloop van tijd - een beetje met roem en met drugs.

Popsien

Dat "beetje" is misschien wel het probleem dat ik met Utopia Avenue had. Toegegeven, het boek geeft een ontzettend leuk tijdsbeeld van de popscene ("popsien") van 1967 en 1968, en er is daarbij zelfs een geestig hoofdstuk dat in Nederland speelt. Mitchell schrijft meestal behoorlijk virtuoos en is altijd onderhoudend; de hoofdpersonen zijn sympathiek en geloofwaardig en rond, de scènes allemaal even levensecht. Maar er staat niet gigantisch veel op het spel. Het kabbelt teveel, vooral in de eerste helft, ondanks het feit dat er steeds van alles gebeurt. En dat ontzettend leuke tijdsbeeld deed het voor mij ook onvoldoende. Ik denk trouwens dat alles te maken heeft met mijn zeer beperkte interesse voor de popscene en (ik durf het amper toe te geven, want het schijnt nogal raar te zijn) het gegeven dat ik de meeste popmuziek tamelijk vervelend vind. Tot 1980 heb ik de boel nog goed bijgehouden, en had ik een flinke LP-collectie, dus de popsterren die in dit boek voorbij komen, ken ik allemaal, maar daarna was ik er op uit gekeken en ben ik domweg elke interesse kwijt geraakt. Ik heb al gezien aan andere reacties dat de meeste mensen juist vanwege dat tijdsbeeld zeer gecharmeerd zijn van deze roman, dus mijn wat lauwe reactie is verre van representatief.

Hallucinaties

Wat ik echter wél heel interessant vond, zijn de worstelingen van stergitarist Jasper de Zoet. Jasper weet niet hoe hij emoties van anderen moet lezen, ervaart ze zelf maar vaagjes, kampt met auditieve hallucinaties, ziet een vreemd gezicht in de spiegel en heeft in zijn adolescentie een hele tijd in een psychiatrische kliniek doorgebracht. En let op, nu wordt het helemaal Mitchelliaans: het is namelijk maar de vraag of Jasper wel werkelijk gestoord is. De hallucinaties en het vreemde spiegelbeeld konden wel eens echt zijn, en overgeleverd van zijn verre voorvader Jacob de Zoet. Het ironische is dat ik de bovennatuurlijke elementen in The Thousand Autumns of Jacob de Zoet en The Boneclocks eigenlijk een beetje té vond, terwijl ik in Utopia Avenue het rare verhaal van Jasper juist ver weg het boeiendste onderdeel van het boek vond. Elke keer als we naar Jasper overschakelden, en er echo's uit eerdere Mitchell-romans klonken, veerde ik weer op. Hij is ook degene die de interessantste observaties over de relatie tussen werkelijkheid en verbeelding doet.

Klop klop

Ik hoop dus dat Mitchell na dit boek klaar is met de popscene en weer een echte Mitchelliaanse roman schrijft, en dat de horologists uit The Bone Clocks daar weer een rol in spelen. Ik vermoed dat dat ook inderdaad gaat gebeuren, want ik heb in Utopia Avenue al een klein jongetje in een bijrolletje gespot dat volgens mij duidelijk in dat universum thuis hoort. Ook zou het me niet verbazen als we dan nog meer gaan horen van de klopgeest die in Jaspers psyche rondwaart. Voor mij was dit dus niet meer dan een aardig tussendoortje, en eigenlijk wil ik de volgende weer een echt idiosyncratisch, lekker eclectisch Mitchell-verhaal.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.