Hoe Engeland steeds verder in zichzelf keerde

Jonathan Coe,
Middle England (GB 2019)
Roman, 422 pp.
Nederlandse titel: Klein Engeland


Eigenlijk vind ik de Nederlandse titel in dit geval beter dan de oorspronkelijke. Hij geeft goed aan hoe Engeland zich de laatste jaren helemaal in zichzelf teruggetrokken heeft op een klein gebiedje waar geen ruimte is voor de rest van de wereld of voor andersdenkenden. Of nee, dat is ook niet helemaal eerlijk: het was maar een krappe meerderheid die voor Brexit stemde en er is nog steeds een grote minderheid die heel ongelukkig is met deze vorm van nationalisme.

Polarisatie
Tot die grote minderheid behoren de hoofdpersonen van deze roman. Trouwe lezers van Coe zullen die hoofdpersonen ongetwijfeld aangenaam verrast begroeten, want het zijn voor een groot deel dezelfde als in The Rotter's Club en The Closed Circle, romans die ik allebei met veel plezier heb gelezen. Ze zijn inmiddels wel een stuk ouder. Benjamin Trotter, een brugklassertje in The Rotter's Club, is nu een gescheiden vijftiger die ergens op het platteland werkt aan een roman die nooit af dreigt te komen. Zijn zuster Loïs, heeft een volwassen dochter, Sophie, die als kunsthistoricus aan de universiteit werkt. En schoolkameraadje Doug is politiek journalist van linkse signatuur met toegang tot inside information uit Westminster. Samen met nog meer oude bekenden leiden ze ons door een Engeland dat steeds verder polariseert, ook binnen een en dezelfde familie. En omdat de schrijver Jonathan Coe is, gebeurt dat met veel humor.

Wrok en verontwaardiging
Het verhaal begint in 2010, als de financiële crisis aan het voort razen is, en eindigt in 2018 als de chaotische weg naar Brexit is ingezet. Het gaat zo nu en dan expliciet over politiek, maar meestal is de groeiende polarisatie impliciet en overtuigend verpakt in gesprekken en gesprekjes, en in situaties. Heel sterk is de cursus die Sophie moet doen omdat ze een boete voor te hard rijden krijgt. Er valt haar al gauw iets op aan haar medecursisten:

she realized that they were in fact united by one common factor: a profound and abiding sense of injustice. Whether they had been exceeding the speed limit in order to keep an urgent appointment, or (in one case) to take a sick relative to hospital, or (in another) because they’d bought a Chinese takeaway and wanted to get home before it went cold, or perhaps had simply arrived at their own, personal judgement that the speed limit was unreasonable and they were going to ignore it, they all burned with a righteous sense of indignation, a feeling that they had been singled out, picked on, by malign, unseen forces: forces drunk on their own power, and determined to bolster that power by making life difficult for ordinary citizens who had been caught doing nothing worse than pursuing the blameless objects of their daily lives.

Waar dat gevoel vandaan komt? De schrijver heeft Benjamin eerder al eens stil laten staan bij een uitspraak van zijn vriend Doug, de politieke columnist:

he thought ... of what Doug had told him about the anger he had encountered in the last few weeks on Gordon Brown’s campaign trail, the sense of simmering injustice, the resentment towards a financial and political establishment which had ripped people off and got away with it, the quiet rage of a middle class which had grown used to comfort and prosperity and now saw those things slipping out of their reach: ‘A few years ago they felt wealthy. Now they feel poor …’

De financiële crisis heeft een flinke impact op de lagere en veelal ook op de middenklassen gehad, terwijl de rijkdom van de rijksten er nauwelijks door is aangetast en er voor hen uiteindelijk niks is veranderd. Ze kunnen nog steeds onbekommerd door gaan met graaien. Maar deze rijken aanpakken is zinloos, want ze zijn immers onaantastbaar, en dus trekken mensen zich terug in een vermeend glorieus verleden en richt de wrok zich op alles en iedereen die daar volgens hen niet thuishoort.

Blindheid
Coe laat goed zien hoe vrijwel niemand de aardschok van Brexit aan had zien komen, misschien ook omdat de meeste mensen (ikzelf incluis) vooral zien wat ze willen zien. Het blindst is het politieke establishment, vertegenwoordigd door een fictieve medewerker van de premier die zojuist het Brexit-referendum heeft uitgeschreven:

'... we’re pretty good at reading the mood of the country, and it’s obvious that when things are so difficult, and the future’s so uncertain, people would be mad to vote for change. Continuity, stability – that’s what they need to get them through this sticky patch.’
Doug scratched his head. ‘But that literally makes no sense. Under the current administration, the country’s in a mess, so the only solution is to vote for the current administration?’
‘In a nutshell, yes.'

Van tuincentra, fabrieken en clowns
In de tussentijd werkt Benjamin aan zijn roman, die alleen maar verder uitdijt, zijn er veelbetekenende bezoekjes aan een enorm tuincentrum, valt Sophie voor een man die later Brexit zal stemmen, heeft de aftakelende Colin het er steeds moeilijker mee dat de oude fabriek waar hij zo trots op was niet meer bestaat, is er een kinderachtige ruzie tussen twee clowns die natuurlijk voor meer staat, heeft Doug een dochter die extreem woke is (met de nadruk op extreem), gaan mensen uit elkaar en komen weer bij elkaar en gaat het leven ondanks alles door.

Caleidoscopisch
Als officiële anglofiel heb ik het laatste jaar een aantal 'Brexit-romans' gelezen die allemaal volstrekt verschillend waren. Autumn van Ali Smith is de meest originele, literaire en kunstzinnige roman van de drie, zo een waarvan de betekenis zich niet op eenvoudige wijze aan de lezer manifesteert maar zich vooral door indirecte beelden in het hoofd van de lezer nestelt. Ian McEwans novelle The Cockroach is een aangename maar lichtgewicht satire over Boris Johnson en zijn kliek. Middle England is de meest toegankelijke, de meest menselijke en ook de meest caleidoscopische, met zijn variëteit aan bijfiguren en locaties. En als ik één van de drie aan zou moeten raden, dan zou het deze roman van Coe zijn. Eigenlijk vind ik hem zelfs verplicht leesvoer voor iedere anglofiel.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.