De gekooide liefde

Marcel Proust, In Search of Lost Time 5a: The Captive (Frankrijk 1923)
Roman, 559 pp.
Nederlandse titel: De gevangene 


Dit is het eerste deel van de romancyclus dat gepubliceerd werd nadat Proust in november 1922 op vijftigjarige leeftijd was overleden. De schrijver heeft dus geen gelegenheid meer gehad om revisies aan te brengen en fouten te herstellen, wat verklaart waarom het meerdere keren voorkomt dat personages die eerder in dit deel dood gaan, 50 bladzijden later plotseling levend en wel weer opduiken op soireetjes en dergelijke.

"Marcel op z'n meest neurotisch", zo zou je dit deel ook kunnen karakteriseren. De jongeman is er door een paar losse opmerkingen van anderen in het vorige deel van overtuigd geraakt dat Albertine stiekem lesbisch is en hoewel hij eigenlijk al op haar uitgekeken was, raakt hij nu plotsklaps geobsedeerd door de gedachte dat hij haar absoluut moet weghouden van beruchte lesbiennes als Mlle Vinteuil en haar vriendin. En 'obsessie' is nog maar zwak uitgedrukt. Hij neemt Albertine mee terug naar het appartement in Parijs, waar alleen de huishoudster aanwezig is, want vader is in het buitenland voor zijn minsterie en moeder verpleegt een zieke tante in Combray. Albertine wordt in de studeerkamer van vader geïnstalleerd en mag alleen onder begeleiding de deur uit, zodat Marcel er dag en nacht voor kan waken dat zij niet toegeeft aan 'zondige' verlangens naar andere vrouwen en zij er alleen is voor hem. Albertine lijkt zich gewillig onder dit regime te schikken. Maar wat ze echt denkt en doet, is voor de lezer net zozeer een raadsel als voor de steeds neurotischer wordende Marcel.

I could, if I chose, take Albertine on my knee, hold her head in my hands, I could caress her, run my hands slowly over her, but, just as if I had been handling a stone, which encloses the salt of immemorial oceans or the light of a star, I felt that I was touching no more than the sealed envelope of a person who inwardly reached to infinity. How I suffered from that position to which we are reduced by the oblivousness of nature, which, when instituting the division of bodies, never thought of making psooible the interpenetration of souls! (p. 520).

De twee manipuleren elkaar door hele en halve onwaarheden. Nooit zijn ze open tegen elkaar. Het ene moment is Marcel dolgelukkig met Albertine, maar op heel veel andere verveelt hij zich dodelijk en is het hem duidelijk dat Albertine zich net zo verveelt, wat hij vervolgens probeert te compenseren met peperdure cadeaus.

I felt that my life with Albertine was on the on the one hand, when I was not jealous, nothing but boredom, and on the other hand, when I was jealous, nothing but pain. (p. 530).

Intussen verwijt hij Albertine in stilte dat zij hem afhoudt van zijn werk en van de kunst en vraagt hij zich af wat belangrijker voor hem is, liefde of de kunst. Hij wordt diep geraakt door een tot nu toe ongepubliceerd septet van de componist Vinteuil. Het is door dit septet (ironisch genoeg na de dood van de componist geduldig ontcijferd door de vriendin van zijn 'beruchte' lesbische dochter),

that I had been able to apprehend the strange summons which I should henceforth never cease to hear, as the promise and proof that there existed something other, realisable no doubt through art, than the nullity that I had found in all my pleasures and in love itself, and that if my life seemed to me so futile, at least it had not yet accomplished everything. (p. 350)

En zo komt Marcel tot de conclusie dat hij niks beter wordt van zijn relatie met Albertine en gaat hij op zoek naar het juiste moment om de verhouding af te breken.

I wanted to leave her, because I knew that by carrying on I should gain nothing. Only even now, I imagined that the memory that I retained of her would be like a sort of vibration, prolonged by a pedal, of the last moment of our parting. Hence I wanted to choose a moment of sweetness, so that it might be it that continued to vibrate in me. (p. 530)

Totdat het te laat is en Albertine op een ochtend ineens gevlogen is - en Marcel zich realiseert dat hij absoluut niet zonder haar kan. Daarmee eindigt ook dit deel met een cliffhanger.

Het volgende deel (The Fugitive) is in mijn Modern Library-editie in hetzelfde boek gepubliceerd als het hier besproken deel The Captive, vandaar dat ik ze deel 5a en 5b noem, maar ze zijn oorspronkelijk separaat en met enige tijd ertussen gepubliceeerd, zodat het in feite twee aparte romans zijn. 

Besprekingen van de overige delen:
1. Swann's Way
2. In a Budding Grove
3. The Guermantes Way
4. Sodom and Gomorrah
6. The Fugitive
7. Time Regained
En een uitgebreid bericht met achtergrondinformatie: Proustiana